OKULDAYIZ: NİŞANTEPE
(Ekim 2017 - Haziran 2018)
Okuldayız: Nişantepe Projesi, SOYAÇ’ın koordinasyonu ve yürütücülüğünde, Çekmeköy Belediyesi, Çekmeköy İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, Çekmeköy Kaymakamlığı ve Maltepe Üniversitesi arasında imzalanan işbirliği protokolü ile eğitim-öğretim hayatı kesintiye uğrama riskiyle karşı karşıya kalan ilkokul öğrencilerinin maruz kaldıkları risklerden korunmaları; mutlu, üretken ve yaratıcı bireyler olabilmeleri için bilişsel, psikolojik ve sosyal gelişimlerinin desteklenmesi amacıyla 2017-2018 ve 2018-2019 eğitim-öğretim yıllarında yürütülmüştür.
Okuldayız: Nişantepe Projesi kapsamında, risk altındaki çocukların örgün eğitime devam edebilmeleri için “bağlanma odaklı ekolojik sistem” yaklaşımı ile okul idarecileri ve öğretmenler ile eşgüdümlü olarak çalışılmıştır. Öğrencilerin eğitsel, duygusal ve sosyal olarak desteklenerek, okula aidiyet duygularının ve akademik başarılarının artırılması, öğrencilerin ve ailelerinin ihtiyacı olan sosyal ve sağlık hizmetlerine erişmelerine aracılık ederek ailelerinin güçlendirilmesi amaçlanmıştır. Proje ile risk altındaki öğrencilerin ailelerinin başta Çekmeköy Belediyesi Sosyal Yardımlaşma Birimi olmak üzere Aile ve Sosyal Politikalar İstanbul İl Müdürlüğü tarafından verilmekte olan hizmete erişimleri sağlanmaya çalışılmıştır.
Projede, Maltepe Üniversitesi Psikoloji bölümü başta olmak üzere, Hemşirelik Yüksekokulu, Sosyal Hizmet ve Özel Eğitim bölümleri ile travma bilgisine ve bütüncül okul çalışması anlayışına dayalı disiplinlerarası sistem yaklaşımıyla iş birliği içerisinde çalışmıştır. Proje ekibi için Tıklayınız.
Ekim 2017’den Haziran 2019’a kadar Çekmeköy’de bir ilkokulda sürdürülen bu projenin 1. senesinde yürütülen çalışmalar neticesinde, ilkokula devam eden çocukların sağlık problemleri ve ailesiyle birlikte çalışmak ya da kardeş(ler)ine bakmak zorunda olmak gibi ailevi ve ekonomik kaynaklı nedenlerden ötürü okula devam etmekte sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Bununla birlikte, çocuklar ve ailelerinin Aile ve Sosyal Politikalar İstanbul İl Müdürlüğü tarafından verilmekte olan hizmete erişimde de zorluk yaşadıkları belirlenmiştir. Okul terk oranlarının çok yüksek olduğu ve hizmetlere erişimde sorunlar yaşandığı gibi tespitlerin yanında, Roman ailelerin yoğunlukta olduğu Çekmeköy’ün Nişantepe mahallesinde projenin yürütüldüğü ilkokula devam eden çocukların büyük bölümünün okul öncesi eğitim almadan ilkokula başladıkları belirlenmiştir. Çocukların akademik ve psikososyal gelişiminde büyük önemi olan okul öncesi eğitimin, özellikle de böylesine ihtiyaçlı bir bölgedeki çocuklar için daha da büyük bir önem arz ettiği hususunda hem fikir olunarak, projenin 2. senesi olan 2018-2019 eğitim-öğretim yılında, Okuldayız: Nişantepe Projesi, anaokulu çağındaki çocuklara yönelmiştir.
SOYAÇ’ın koordinasyonu ve yürütücülüğünde iki eğitim-öğretim yılı boyunca sürdürülen Okuldayız: Nişantepe Projesi kapsamında şu gibi faaliyetler gerçekleştirilmiştir:
1. Birinci ve İkinci Sınıf Öğrencilerine Yönelik Psikososyal Destek Faaliyetleri
Ekim 2017’den Haziran 2018’e kadar sürdürülen bu faaliyet kapsamında, düzenli eğitim ve süpervizyonlarla desteklenen Maltepe Üniversitesi Psikoloji bölümü lisans ve Klinik Psikoloji yüksek lisans programlarına devam eden faaliyet kolaylaştırıcısı üniversite öğrencileri, 4 ayrı şubede eğitim gören yaklaşık 80 2. sınıf öğrencisi dahil toplam 160 çocuğa bireysel ve grup desteği sunmuşlardır. Faaliyet kolaylaştırıcıları, 1. ve 2. sınıf öğrencileri ile çerçevesinin belli olduğu güven ilişkisi kurarak çocukların duygusal, sosyal gelişimlerini desteklemeye çalışmışlardır.
Proje kapsamında planlanan tüm eylemler sınıf öğretmenleri ile işbirliği içerisinde uygulamanın öncesinde ve hemen sonrasında dikkatli bir şekilde değerlendirilmiştir. 2. sınıf öğrencileri ile sadece sınıf içinde çalışılmış, 1. sınıfa devam eden öğrencilere 7. Haftadan sonra küçük gruplar halinde kütüphane ve uygun alanlarda sınıf dışında destek verilmiştir. Bu faaliyet kapsamında, 1. ve 2. sınıflara verilen destekler aşağıdaki gibi olmuştur:
Birinci ve İkinci sınıf öğrencilerine sınıf içinde verilen destek:
-
Faaliyet kolaylaştırıcısı üniversite öğrencileri, öğretmenin ders anlatımı sırasında sınıfın arkasında oturarak gözlem yapmışlardır. Bu sayede, dersin nasıl işlendiğini ve sınıf dinamiğini anlamayı, çocuklara ders dinleme konusunda rol model olmayı, sınıf içinde çocukları tanımayı amaçlamışlardır.
-
Ders anlatımından sonra çalışmalara geçildiğinde, faaliyet kolaylaştırıcıları, çocukların yanına giderek birebir destek vermişlerdir.
Birinci sınıf öğrencilerine sınıf dışında verilen destek:
-
7. Hafta itibariyle, faaliyet kolaylaştırıcıları sınıf öğretmeninin de desteğiyle ders saatinde çocukları 4-5 kişilik küçük gruplar halinde kütüphane ve boş olan sınıflara alarak çocuklarla okuma, boyama, gibi onların dikkat ve el becerilerini geliştirmeye yönelik etkinlikler yapmışlar ve oyunlar oynamışlardır. Küçük gruplar çocukların özelliklerine göre öğretmenler ile iletişim içinde belirlenmiştir.
Birinci ve İkinci sınıf öğrencilerine teneffüslerde verilen destek:
-
Teneffüslerde sıkça çocukların birbirlerine saldırgan davranışlarda bulundukları yaralanmalar olduğu sıkça gözlenmiştir. Bu meselenin çözümü için, teneffüslerde çocuklarla grup oyunları oynanmıştır.
2.Okul Sosyal Çalışması: Aile Çalışması ve Kurumlararası Koordinasyon Faaliyetleri
Okul içinde disiplinlerarası ekip çalışmasının bir parçası olarak Maltepe Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü’ne devam eden 7 öğrenci ile birlikte 2017-2018 eğitim-öğretim yılında okul sosyal çalışması yürütülmüştür. Okuldayız: Nişantepe Projesi kapsamında okul içindeki sorunların tespit edilmesi ve tanımlanması için okul sistemi içinde yer alan okul müdürü, rehber öğretmen ve diğer öğretmenler ile iletişim kurulmuştur. Ayrıca, okul terkinin önlenmesinde öğretmenlerin rol ve sorumlulukları konusunda farkındalıklarının geliştirilmesi için öğretmenlere yönelik çalışmalar yürütülmüştür. Hem öğrencilere hem de ailelere yönelik ötekileştirmeyi engelleme; kalıpyargıların ortadan kaldırılması konusunda okul içinde kültürel ortamın yaratılması yürütülen bu faaliyetin temel amaçlarından olmuştur.
Okul idaresinin önerisi ve sınıf öğretmenlerinin onayıyla okul terkinin engellenmesi ve çocukta okula aidiyet duygusunun pekiştirilmesi için devamsızlık oranının yüksek olduğu 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin psikososyal açıdan desteklenmesi amacıyla faaliyet kolaylaştıcısı üniversite öğrencilerinin gruplar halinde derslere katılması, öğrencileri gözlemlemesi ve öğrencilerle olumlu bir bağ kurması hedeflenmiştir. Ayrıca, 1. ve 2. sınıfta hem okul içinde hem de okul dışında psikososyal ve ekonomik açıdan desteklenmesi; aile görüşmesi ya da ev incelemesi yapılması gereken öğrenciler tespit edilerek belediyenin sosyal hizmet birimine ve Aile Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı Sosyal Hizmet Merkezine yönlendirilmesi yapılmıştır.
Ailelere yönelik yürütülen çalışmalar kapsamında ise, ilkokul 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin ailelerinden okuma yazma bilmeyen velilerin okuma yazma öğrenmesi konusunda girişimler yürütülmüştür. Okul içinde okuma yazma bilmeyen veliler için okuma-yazma kursu açılması konusunda ilgili kişi ve kurumlarla iletişime geçilmiş ve gerekli kurumlararası koordinasyon çalışmaları yürütülmüştür. Okuma-yazma kurslarının organizasyonu için İlçe Halk Eğitim Müdürlüğü ile okul idaresi aracılığıyla görüşülmüş; okul müdürü ile birlikte İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nde toplantı düzenlenmiştir. Okul idaresinin öncülüğünde okuma-yazma bilmeyen ebeveynlerin iletişim bilgilerine ulaşılmış, çoğunluğu Roman olan velilerle iletişim kurmak için dernek başkanı ve muhtar okula davet edilmiş; üniversite öğretim üyeleriyle birlikte Roman Derneği ziyaret edilmiştir. Sosyal Hizmet bölümü öğrencileriyle birlikte mahalle çalışması yürütülmüş; eğitimde ailenin desteğinin önemi ve okul terkinin yaratacağı sorunlar konusunda görüşmeler yapılarak okul-aile arasındaki ilişkiler güçlendirilmeye çalışılmıştır. Okuma-yazma öğretecek öğretmenin bulunamaması nedeniyle okuma-yazma kursunun açılması zaman alsa da okul müdürünün bu talebi karşılamak üzere öğretmenlik yapmayı kabul etmesiyle kurs faaliyete geçebilmiş ve yılsonunda okuma-yazma öğrenenler belge alabilmişlerdir.
Bunların yanında, öğretmenlerden edinilen bilgilerle, öğrencilerin çoğunluğunun yemek, barınma, giyim, temizlik, sağlık ve kırtasiye gibi temel ihtiyaçlardan yoksun oldukları tespit edilmiştir. Temel ihtiyaçlar konusundaki yoksunluğu ortadan kaldırmak için sosyal yardım ağlarını harekete geçirecek ilişkiler kurulmuştur. Örneğin, Çekmeköy Belediyesi ile görüşülerek temel ihtiyaçlarının karşılanabilmesi konusunda destek istenmiştir. Ailelerin sosyo-ekonomik açıdan desteklenmesi konusunda ise Aile Sosyal Bakanlığı’na bağlı Sosyal Hizmet Birimi’ndeki sosyal çalışmacılarla koordineli çalışmalar yürütülmüş olup mahalle çalışmalarında aileler gerekli hizmetlerden yararlanmaları konusunda bilgilendirilmiş ve çeşitli kurumlara yönlendirilmiştir.
3.Yüksek Risk Grubundaki Öğrenciler İle Özel Eğitime Yönelik Çalışmalar
2017-2018 eğitim-öğretim yılında yürütülen bu faaliyet ile, proje okulunu tanımak ve öğrencileri gözlemleyerek, öğrenci ve öğretmenlerle bir bağ kurmak hedeflenmiştir. Bu kapsamda, özel eğitim alt sınıflarında özel gereksinimli öğrencilerle görüşmeler yapılarak, öğretmenlerden öğrenciler hakkında bilgiler edinilmiş ve rehber öğretmen ile öğrencilerin RAM tarafından sunulan raporları incelenmiştir.
Maltepe Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü Zihin Engelliler Öğretmenliği, Üstün Zekalılar Öğretmenliği ve Özel Eğitim Öğretmenliği Programlarında öğrenim gören 50 öğretmen adayı, yürütülen bu çalışmaların faaliyet kolaylaştırıcılığını üstlenmiş ve uygulamalara katılmıştır. Öğretmen adayları özel eğitim alt sınıflarında ve kaynaştırma sınıflarında kendi alanları dahilinde öğrencileri gözlemleyerek, öğrencileri yakından tanıma fırsatı bulmuşlardır. Hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan, otizm spektrum bozukluğu tanısı almış, bedensel engeli olan, parlak veya üstün zekaya sahip olduğu düşünülen tüm özel eğitim öğrencileri ile birebir çalışmışlardır. Öğretmen adayları ders aralarında öğrenciyi bazen uzaktan takip ederek, bazen onlarla bahçede oyunlar oynayarak, bazen öğrencilerin çizdikleri resimleri inceleyerek, sınıfta ders esnasında derse katılımlarını ve arkadaşlarıyla ilişkilerini gözlemleyerek öğrenciler hakkında gerekli bilgielr toplamışlardır.
Bunların yanında, bu proje kapsamında yürütülen “Dilek Ağacı Projesi” ile, proje okuluna bir kardeş okul bulunmuş ve yeni yıla çocukların yeni umutlarla ve hayallerle girmesi amaçlanmıştır. Her iki okulda da projenin hedef kitlesi 3. sınıf öğrencileri olmuştur. Projenin ilk kısmında öğrencilerin tanışması, sonrasında da mektup arkadaşlığı yapmışlardır. Proje okulundaki her öğrenci kardeş okuldaki bir öğrenci ile eşleştirilmiştir. Kardeş okulun sınıflarına bir dilek ağacı modeli oluşturularak proje okulundaki öğrencilerin isimleri ve istekleri o ağacın dallarına yerleştirilmiştir. Projenin yürütüldüğü ilkokuldaki 3. sınıf öğrencileri de öğretmenlerinin desteğiyle kitap ayıraçları hazırlayarak arkadaşları için resimler çizmişlerdir. Buluşma günü öğrenciler konferans salonunda tanışmışlardır. Öğrencilerin isimleri tek tek okunarak birbirleriyle hediyelerini paylaşmışlardır. Hediyesini alanlar birlikte sınıflarına giderek oyun oynamışlardır. Oyunun birleştirici yönü bu proje kapsamında değerini korumuştur.
4. Öğretmenler için Grup Desteği Faaliyetleri
SOYAÇ’ın koordinasyonunda 2017-2018 eğitim-öğretim yılında yürütülen Okuldayız: Çekmeköy Projesi kapsamında; 8 hafta süresince, haftada bir gün, 8 öğretmen ile “Hayatın Tadı” üst başlığı altında 8 ayrı toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantılar sırasında öğretmenlerin öncelikle “hayat” ve “öğretmenlik mesleği” hakkında, aşağıda açıklanan çerçevede bir farkındalık geliştirmeleri ve bu doğrultuda duygu ve düşüncelerini ifade edebilmeleri amaçlanmıştır.
Sırasıyla; “birey ve toplum, ana-baba ve çocuk, değersizlik duygusu, insanlardan korkmak, öfke, kaygı, sorumluluktan kaçış, empati, yalnızlık, ortak yaşam ilişkisi, kendini yaşamak” gibi konular üzerinde durulmuş ve bu konuların genel olarak hayata, özel olarak sınıf ortamına doğrudan ve dolaylı yansıma biçimlerine ilişkin tartışmalar yürütülmüştür.
Söz konusu toplantılarda yöntem olarak “bibliyoterapi” ile “anlatı psikolojisi” adı verilen ve “insan ruhunun kitaplar aracılığıyla iyileştirilmesini” amaçlayan bilimsel alanlardan yararlanılmıştır. Bu bağlamda, yukarıda sözü edilen konular, her bir konuya uygun olacak kısa öyküler aracılığıyla ele alınmıştır. Kısa öykülerde geçen olay ve karakterlerden hareketle belirli düşünceler ve duygular üzerinde odaklanılmış, böylelikle daha önce sorgulanmamış olan kimi davranışlarımızın kökeninde yatan nedenler hakkında düşünsel farkındalıkların oluşturulması mümkün kılınmıştır. Bu doğrultuda, ilkokul öğretmenliği gibi büyük bir fedakarlık ve sorumluluk gerektiren bir meslekte, bir öğretmenin “hayat, hayatın anlamı, hayatı kuşatan süreç ve sonuçlar, tercihler” hakkında somut fikirlerinin oluşması yolunda somut çalışmalar yürütülmüştür. İletişimin insan ilişkilerindeki öneminin de özenle vurgulandığı bu buluşmalarda “karşımızdaki kişiyi yargılamadan anlama” olgusu ele alınmıştır.
Her insanın sevme, sevilme ve ait olma gereksinimi içinde bulunması nedeniyle, söz konusu gereksinimlerin yeterince karşılanmadığı durumlarda katı ve zedeleyici davranışların kolayca ortaya çıkabildiği ve insan ilişkilerinin hızla bozulabildiği durumlar örneklenmiştir. Öğretmen-öğrenci ilişkilerini de bu bağlamada ele alıp yapıcı ilişkiler kurarak okul ortamında sevgiye ve güvene dayalı bir iklimin nasıl kurulabileceği hususunda öneriler geliştirilmiştir. Bilindiği gibi, duyguların dışa vurulması farklı nedenlerden ötürü kolay olmayabilmektedir; duyguların layıkıyla ifade edilemediği ortamlarda insanlar doğal olarak duygularına yabancılaşıp, bizi biz yapan değerlerden uzaklaşabilmektedir. Duygu, düşünce ve davranışlarımız arasındaki ilişkilerin çeşitli yönleriyle keşfedilmesiyle birlikte oluşacak olan farkındalık, sevgi ve anlayışın daha çok egemen olacağı insan ilişkilerini güçlendirecektir.
Okuldayız: Nişantepe Projesi’nin öğretmenlerle yürütülen bu faaliyetindeki temel amaç, öğretmenlerle kurulacak interaktif bir ortam sayesinde, yukarıda özetlenen sonuçlara ulaşabilmeyi olabildiğince kolaylaştırmak olmuştur.
5.Tüm Çocuklar ve Ailelerine Yönelik Sağlık Eğitimi ve Sosyal Destek Faaliyetleri
2017-2018 ve 2018-2019 eğitim-öğretim yılları içerisinde yürütülen bu faaliyet kapsamında, birinci yıl, çocukların okul terkine yol açabilecek, fiziksel, psikolojik ve sosyal etkilenmelerine yol açabilecek konularda eğitimler belirlenmiş ve okul müdürü ve öğretmenlerle işbirliği halinde planlamalar yapılarak 1., 2., 3., 4., 5., 6. sınıflara 7 farklı konuda sağlık eğitim çalışmaları yürütülmüştür. Bu faaliyetin ikinci senesinde ise Klinik Psikoloji Yüksek Lisans öğrencilerinin de sağlık faaliyetlerine dahil olması ile anaokuluna yönelmiş, anaokulu çağındaki çocukların psikososyal ihtiyaçlarının tespit çalışması yürütmüş ve bu yönde anaokulu çocuklarına gerekli desteği sunmuştur.
2018-2018 eğitim-öğretim yılında sürdürülen çalışmalara, okulda çocuklarda hijyen sorunun çok yoğun gözlenmesi nedeniyle, vücut hijyeni konusunda eğitimlerle başlanmıştır. Arkasından sağlıklı beslenme, acil durumlarda ilkyardım konuları ile destek bilgiler sağlanmıştır. Ayrıca, okulun sahip olduğu kültürel özellik ve çocukların getirdiği kültür yapısı nedeniyle ilkokulda gözlemlenen akran zorbalığı ve iletişim problemlerine yönelik çocuklara “Akran Zorbalığı” ve “Etkili İletişim” konularında ek eğitim hizmetleri verilmiştir.
Roman çocukların ağırlıklı olduğu, çocuk işçiliğinin gözlemlendiği, aile ve sosyal destek hizmetlerinin yeteri kadar sağlanamadığı bu okulda, çevresel riskler de göz önünde tutularak 1., 2., 3. ve 4. sınıf öğrencilerine istismara yönelik “Beden Güvenliği” eğitimleri öncelik ve gereklilik olarak görülmüş ve bu çocuklara bedenlerini nasıl koruyacaklarını, olası bir risk durumunda kime başvuracakları, iyi sır ve kötü sırrın anlamı hikaye ve oyun etkinlikleri ile açıklanmıştır. Ayrıca, 5., 6. ve 7. sınıf öğrencilerine yönelik olarak zararlı maddeler konusunda bilinçlendirme eğitimleri verilmiştir.
Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu 3. sınıf Halk Sağlığı Hemşireliği ve Psikiyatri Hemşireliği derslerine devam eden 21 öğrenci ve iki öğretim üyesi ile birlikte 2017-2018 eğitim-öğretim yılında yürütülen okul sağlığı çalışmaları ve sosyal destek çalışmalarının hedefleri şu şekilde sıralanabilir:
-
Çocukların okul terkine veya devamsızlığına yol açabilecek fiziksel sağlık sorunlarının tespit edilerek, Aile Sağlığı Merkezi ile işbirliği sağlayarak, çocukların sağlık sorunlarının erken tespitini yapmak ve gerekli müdahaleleri başlatmak,
-
Öğrencilerin okul içi kazalar sonrası yaralanmaları durumunda ilkyardım girişimlerini uygulamak ve gerekli durumlarda sağlık kurumlarına sevkini sağlamak, ve öğrenci yaralanmalarını kayıt altına alacak protokol kayıt defteri tutulmasını sağlamak,
-
Öğrencilerin ve okul personelinin ihtiyaç duyduğu konularda sağlık eğitimlerini okul yönetimi ile işbirliği halinde planlamak ve uygulamak,
-
Sosyal ve çevresel risklere yönelik okul personelinin ve öğrencilerin bilinçlenmelerini ve kendilerini koruyucu davranışları geliştirmelerini sağlamak,
-
Sağlığı geliştirici ve koruyucu konularda öğrencileri ve okul toplumunu bilinçlendirmek,
-
Öğrencilerin ayni ihtiyaçlarının karşılanması için, toplumsal destek sistemlerini harekete geçirici çalışmalar başlatarak okul toplumunun desteklenmesini sağlamak,
-
Çocukların ve okul toplumunun çevresel risklere karşı bilinçlenmelerini sağlayacak eğitim çalışmaları ve danışmanlık hizmetlerini yürütmek.
6. Sosyal Etkinlik Faaliyetleri
Ekim 2017’den Haziran 2018’ye kadar yürütülmüş olan bu faaliyet kapsamında, okul içinde ve dışında çeşitli sosyal etkinlikler yürütülmüştür. Okul müdürünün de desteği ile satranca ilgi duyan çocuklar ile satranç oynanmış ve okul satranç takımı kurulmuştur. Oluşturulan okul takımı ilçe okulları arasında düzenlenen Satranç Turnuvasında ilk 10 okul arasına girmiştir.
Yürütülen bu sosyal etkinlikler dışında, Roman Derneği’nin de yeri olan mahalle kahvesine projede görevli öğretim elemanları ile gidilerek babalar okula yönlendirilmeye çalışılmıştır. Babalar ile çocukların eğitimlerinin önemi ve çocuk yaşta evliliklerin önlenmesi konularında bilgi paylaşımları yapılmıştır. Bu faaliyet kapsamında yürütülen bu alt faaliyet ile öğrencilerin babaları ile içten, saygılı ve güven temelli bir ilişki kurulması amaçlanmıştır.
