Sürdürülebilirliğin Sosyal ve Ekonomik Boyutu Anlamında Afetler Öncesi Hazırlık Safhasında İnsani Yardım Lojistiği
Afet ve acil durumlarda insani yardım malzemelerinin lojistiğine İnsani Yardım Lojistiği (Humanitarian Logistics) adı verilmektedir. Afetler aşağıdaki şekilde iki gruba ayrılmaktadır:
1. DOĞAL AFETLER
• Yavaş Gelişen Doğal Afetler (şiddetli soğuklar, kuraklık, kıtlık vb.)
• Ani Gelişen Doğal Afetler (depremler, seller, toprak kaymaları, kaya düşmeleri, çığ, fırtınalar, hortumlar, volkanlar, orman yangınları, tsunami, vd )
2. DOĞAL OLMAYAN AFETLER (nükleer, biyolojik, teknolojik, kimyasal, savaş, kaza, yangın, vd )
Afetler; Klimatik, Jeolojik, Biyolojik, Sosyal ve Teknolojik Afetler olarak da sınıflandırılmaktadır. Farklı afet türleri farklı afet lojistiği çalışmaları gerektirecektir. Örneğin Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve Nükleer (KBRN) kaynaklı afetlere yönelik lojistik çalışmalar, son derece uzmanlık gerektiren çalışmalardır. Bu kapsamda öncelikle personelin eğitimi, uygun teçhizat ve malzemelerin temini gerekmektedir. Kaynakların verimli kullanımı açısından farklı afet türlerini dikkate alan ortak bir afet lojistik planı oluşturulmalıdır. Afet lojistik planının ülke, bölge, il, ilçe, mahalle ve bina/tesis şeklinde hiyerarşik yapıda olması, birbiriyle entegrasyonunun sağlanması ve simülasyon çalışmaları ile sınanması gerekmektedir. Sınanan planlar çerçevesinde eğitimlerin ve tatbikatların da gerçekleştirilmesi önemlidir.Yaşanan deprem ani gelişen jeolojik doğal afet türündendir.
İnsani yardımı lojistiğinde önemli olan;
• Doğru Malzemeyi,
• Doğru Kişiye,
• Doğru Miktarda,
• Doğru Nitelikte,
• Doğru Zamanda ve
• Doğru Yerde
ulaştırabilmektedir. Lojistiğin yedi doğrusunda olan Doğru Maliyet terimi özellikle afet anında uygulanan insani yardım lojistiğinde söz konusu değildir. İnsani Yardım Lojistiğinin; afet yönetiminin hazırlık (afet öncesi), müdahale (afet sırası), iyileştirme ve yeniden kurma (afet sonrası) aşamaları ile paralellik göstererek uygulanması gerekmektedir. Aşağıda insani yardım lojistiği kapsamında afet öncesinde hazırlık safhasında gerçekleştirilmesi gereken faaliyetler belirtilmektedir.
• Afet ve acil durumlar çeşitlidir. Bu çerçevede ülke, bölge, kent ve ilçe bazında tehlike olasılığına göre kaybedilecek değerleri oluşturan risklerin ve şiddetinin dinamik senaryolar bazında hesaplanması, belirsizliklerin mümkün olduğunca belirli hale getirilmesi gerekir.
• Yardım malzemelerinin (arama-kurtarma, barınma, beslenme, sağlık, vd.) mümkün olduğunca standardize edilmesi, tedarik kaynaklarının, temin şekli ve sürelerinin belirlenmesi gerekir.
• Afet lojistiğinin tedarik zinciri bakış açısıyla gerçekleştirilmesi, gereken noktada, gereken zaman ve miktarda yardım malzemesi dağıtımının ihtiyaç noktalarına yakın geçici dağıtım merkezleri yoluyla sağlayacak şekilde mümkün olduğunca çekme esaslı tedarik zincirinin (tedarik ağının) oluşturulması, gerçek gereksiniminin hızla belirlenerek uygun tedarik kaynaklarından tedariki, afet bölgelerine hangi malzemenin hangi depodan hangi sırayla besleneceğinin belirlenmesi gerekir. Bu depo yerlerinin önceden ülkedeki olası tüm afet türleri için en uygun şekilde tespiti gerekmektedir. Bu depolardaki özellikle sağlık ve gıda ürünleri başta olmak üzere malzemelerin sağlamlığı ve kullanılabilirliğinin sürekli kontrol edilmesi gerekir.
• Gereksinim duyulacak yardım malzemelerinin özellik ve miktarlarına göre depo yer, özellik (fiziki koşullar) ve büyüklüklerinin matematiksel model ile belirlenmesi, depoların afetten etkilenmeyecek ve afete yanıt hızının en yüksek düzeyde olmasını sağlayacak yerlerde olmasına dikkat edilmesi gerekir.
• Afet bölgesine; herkesin, her türlü yardımı göndermesi kaynaklı karmaşıklıkların olmaması gerekir. Yardımların; öncelikle gereksinmelere göre belirli sırayla belirli depolarda toplanması, tasnif edilmesi ve zamanı geldiğinde gönderilmesine yönelik bağış ve kaynak yönetim sisteminin oluşturulması gerekmektedir. Afet sonrası yurtdışı ve yurtiçi ayni yardımların toplanması, ayrıştırılması, muayenesi, depolanması, taşınması ve dağıtımı iyi planlanması gereken bir süreçtir. Bu sürecin bir merkezden yönetimi gerekir. Bu işin Sivil Toplum Örgütleri (STK) ve kişiler bazında birbirlerinden habersiz şekilde yapılması yardım malzemelerinin bazı dağıtım yerlerinde fazladan bulunmasına, bazı yerlerde ise hiç olmamasına neden olacak, depolama, dağıtım, yükleme-boşaltma işlerini aksatacak, belki depolanacak yer bulunamayacaktır. Dolayısıyla yardım malzemelerinin il ve ilçe bazında toplanması, toplandığı noktada muayenesinin yapılması, ayrıştırılması, etiketlenmesi ve merkezden görülebilir bir stok kontrol sistemine girilmesi, afet bölgelerinin taleplerinin bu sisteme işlenmesi ve hızlı bir planlama ile taşıma ve dağıtımın gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla son derece dinamik, riske dayalı talep planlama özellikleri olan çoklu lokasyonlu bir stok yönetim
yazılımına gereksinim vardır. Bu yazılımın otomatik veri toplama sistemleriyle desteklenmesi gerekir.
• Afet bölgesinde yardım malzemelerinin muhafazası ve dağıtımı önem arz eden başka bir noktadır. Afet öncesi gelen malzemelerin boşaltma ve depolama yerlerinin belirlenmesi, dağıtım noktalarının ve sisteminin (merkezi ve ademi merkezi) tespiti, gerçek ihtiyaç sahiplerine malzeme verilmesi ve mükerrer dağıtım yapılmaması gerekmektedir. Bazı malzemelerin tehlikeli (yanıcı, parlayıcı ve patlatıcı) madde, bazı malzemelerin soğuk zincir (donuk, soğuk ve serin) kapsamında olduğu söz konusu sistemler kurulurken dikkat edilmesi gereken özelliklerdir. Dolayısıyla depo çeşitlendirme veya aynı depoda farklı malzemelerin muhafazası karar verilmesi gereken konulardır.
• Bölgenin özelliklerine göre taşımacılık zincirinin, karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyolu seçenekleri birbirlerini yedekleyecek şekilde oluşturulması, duruma göre özel amaçlı taşıma araçlarının (helikopter gibi) kullanılması, operasyon, araç, kap ve dayanıklı tüketim malzemelerinin izlenmesi, öngörülemeyen gelişmelere göre hızlı önlemler alınması için mümkün olduğunca ortak iletişim standartları, ortak yardım gereksinim portalı, coğrafi bilgi sistemleri ve kablosuz bilişim teknolojilerinin kullanılması, bu zincirde oluşan aksaklıkların öncelikle çözümlenmesi gerekir.
• Erken uyarı sisteminin lojistik sistem ile entegrasyonunun sağlanması gerekir.
• Afetzedelerin tahliyesi başlı başına bir lojistik süreçtir. Bu noktada afetzedelerin nerelerde toplanacağı, afetzedelerden tahliye edileceği nokta konusunda tercihlerinin alınması, tahliyede görev alacak personelin belirlenmesi, bu personelin tercihan başka illerden gelecek kişilerden olması, afetzedelerin nerelerde tahliye personeli ile buluşturulacağı, hangi illere hangi araçlarla afetzedelerin taşınacağı ve bu illerdeki geçici iskanların planlanması gerekmektedir.
• Bölgenin sosyo-ekonomik ve kültürel özellikleri dikkate alınarak depo ve taşımalar ile hasar gören alanlarda güvenliğin sağlanması gerekir.
• Bölge ve bölge dışındaki insan gücü ve altyapı kaynaklarının etkin kullanılması, iletişim ve koordinasyonunun sağlanması, gerçekleştirilecek faaliyetlere göre akredite edilmiş kuruluşların ve uzman lojistik takımların oluşturulması, lojistik sektöründen uzmanlıklarına göre destek alma yönetim sisteminin geliştirilmesi (soğuk zincir, gıda, atık, moloz, mikro dağıtım, vd.), lojistik takımlar arası koordinasyonun sağlanması gerekir.
• Kurulmakta olan lojistik köy/merkezlerin İnsani Yardım Lojistiği açısından tasarımlanması ve ruhsatlandırılması, bu merkezler içinde bir afet lojistik alt yapısının oluşturulması gerekir.
• Barınma, Çöp Toplama, Dezenfeksiyon, vd. standartların bölge özelliklerine göre belirlenmesi gerekir.
• Afet lojistiğine ilişkin tüm istatistiki verilerin toplanması ve değerlendirilmek üzere muhafazası gerekir.
Prof.Dr.Mehmet TANYAŞ
Maltepe Üniversitesi
Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölüm Başkanı
Lojistik Derneği Başkan Yardımcısı